Olej rydzowy (olej z lnianki) kilkanaście lat temu cieszył się sporą popularnością. Stosowany był przede wszystkim w kuchni podczas przyrządzania potraw ze śledzi, z którymi komponuje się niemal idealnie. Obecnie po wielu latach zapomnienia stopniowo wraca do łask. Nie ma w tym nic dziwnego, bo olej z lnianki charakteryzuje się wyjątkowymi właściwościami leczniczymi i pielęgnacyjnymi.
Spis treści
Czym jest olej rydzowy?
Olej rydzowy jest olejem tłoczonym na zimno z nasion lnicznika siewnego (z łac. Camelina sativa), rośliny znanej również jako lnianka, lennica, rydz czy rydzyk. To najstarsza z uprawianych w Polsce roślin oleistych, która jest dość blisko spokrewniona z rzepakiem.
Olej z lnianki po zakończeniu II wojny światowej, był powszechnie wykorzystywany w polskich domach. Jednak w połowie ubiegłego wieku jego popularność zmalała na rzecz oleju rzepakowego. Rzepak dawał bowiem znacznie większe plony. Później powszechnie zaczęto wykorzystywać również olej słonecznikowy.
Lnianka siewna – co warto wiedzieć o tej roślinie?
Lnianka siewna znana także pod nazwą lennica, judra, rudz, lnicznik, rydzyk to roślina, z której ziaren wytwarzany jest olej rydzowy. Nazwa rydz pochodzi od rdzawo-brunatnego zabarwienia jej nasion. Dawniej była to roślina w zasadzie pospolita. Dzisiaj roślina ta w Polsce uznawana jest za archeofit.
Lnianka zaliczana jest do rodziny kapustowatych. To roślina jednoroczna, występująca w formie ozimej lub jarej. Rośnie dziko na siedliskach ruderalnych i na polach uprawnych. Ma bardzo niskie wymagania glebowe.
Dawniej rosła w miejscach, w których nie chciała rosnąć żadna inna roślina. Stąd też wzięło się popularne określenie „lepszy rydz niż nic”. Oznaczało ono, że w gospodarstwach biednych jedynym łatwo dostępnym i tanim pożywieniem był olej rydzowy.
Prawdopodobnie lnianka siewna pochodzi z rejonu eurosyberyjskiego. Jak dowodzą badania archeologiczne, w Polsce pojawiła się około 3000 lat temu. Uprawiana była wówczas jako roślina oleista.
Klasyczna metoda tłoczenia oleju z lnianki była znana już od czasów prasłowiańskich. Obecnie największe w Polsce plantacje zlokalizowane są w Wielkopolsce i to tam tłoczona jest największa ilość oleju rydzowego.
Nasiona lnianki siewnej zawierają od 25 do 40% oleju tłustego i są cenną paszą dla drobiu, gdyż doskonale stymulują wzrost i podnoszą odporność zwierząt na choroby. W żółtkach jaj znoszonych przez nioski karmione nasionami lnianki zaobserwowano większy poziom wielonienasyconych kwasów tłuszczowych.
Dzięki temu mają one większą wartość odżywczą. Profil kwasów tłuszczowych ulega poprawie również w mięsie drobiu karmionego taką paszą.
Olej rydzowy – właściwości zdrowotne
Olej rydzowy tylko w około 10% składa się z kwasów nasyconych. Aż 90% stanowią dobroczynne dla ludzkiego organizmu nienasycone kwasy tłuszczowe – NNKT. Poza tym większość z nich to kwasy tłuszczowe wielonienasycone (głównie kwas alfa-linolenowy).
Tylko 36% stanowią kwasy tłuszczowe jednonienasycone. Pod względem zawartości olej rydzowy przypomina więc olej rzepakowy, który posiada jedynie 7% kwasów tłuszczowych nasyconych. Jednakże olej rydzowy zawiera także kwas ikozenowy, co jest wyjątkowe na tle innych olejów.
Olej rydzowy wysoko w rankingu naturalnych olejów!
Olej z lnianki znajduje się na drugim miejscu (po oleju lnianym którego warto pić) pod względem największego udziału kwasu alfa-linolenowego. Z kolei jest na pierwszym miejscu pod względem najlepszego udziału kwasów tłuszczowych omega-6 i omega-3.
W tym przypadku na drugim miejscu znajduje się olej lniany. Stosunek kwasów omega w oleju ma duże znaczenie z uwagi na jego właściwości zdrowotne.
Jak pomagają nienasycone kwasy tłuszczowe NNKT?
NNKT są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania mózgu oraz układu nerwowego. Regularnie spożywane mogą zapobiec m.in. problemom z pamięcią oraz koncentracją, a także kłopotom ze wzrokiem, nawracającej depresji, otyłości czy cukrzycy typu 2.
Ponadto nienasycone kwasy tłuszczowe obniżają poziom złego cholesterolu LDL i trójglicerydów. Tym samym skutecznie zapobiegają rozwojowi miażdżycy i chorób serca, które są z nią związane.
Już jedna łyżeczka oleju rydzowego dziennie wystarcza aby pokryć dobowe zapotrzebowanie organizmu na kwasy NNKT!
Z kolei witamina E posiada właściwości antymiażdżycowe. Skutecznie wzmacnia ściany naczyń krwionośnych, chroni czerwone krwinki krwi przed ich przedwczesnym rozpadem oraz tworzeniem się zakrzepów.
Zresztą dzięki niej, olej rydzowy znalazł też zastosowanie w kosmetyce. Witamina E nazywana niekiedy witaminą młodości, należy do grupy silnych przeciwutleniaczy, które opóźniają procesy starzenia się.
Na bazie oleju z lnianki, produkowane są liczne środki pielęgnacyjne. Sam olej można też stosować bezpośrednio na skórę.
Olej rydzowy a cholesterol
Olej rydzowy jest bogaty w naturalne sterole, które skutecznie zakłócają proces wchłaniania cholesterolu. Okazuje się, że dodanie oleju z lnianki do diety wyraźnie zmniejsza poziom złego cholesterolu w krwi.
Jest w tym względzie o wiele lepszy niż oliwa z oliwek czy olej rzepakowy. Poza tym zdecydowana większość tłuszczów zawartych w oleju rydzowym to tłuszcze wielonienasycone, które są niezbędne do zapewnienie prawidłowego funkcjonowania komórek w organizmie.
Ponadto olej z lnianki ma niską zawartość tłuszczów nasyconych, które prowadzić mogą do zwiększonego poziomu cholesterolu we krwi, a tym samym do rozwinięcia się chorób serca.
Cenne kwasy tłuszczowe omega-3 w oleju rydzowym
Klasyczna dieta zawiera znacznie więcej kwasów tłuszczowych omega-6 niż omega-3. Bywa to dość poważnym problemem odżywczym, gdyż zachwianie właściwych proporcji prowadzić może nawet do powstania ognisk zapalnych w organizmie.
Dlatego też, aby uniknąć poważnych chorób zaleca się zwiększenie spożycia kwasów omega-3 oraz zmniejszyć spożywanie kwasów omega-6. Tymczasem olej rydzowy posiada nawet 2 razy więcej cennych kwasów omega-3 niż omega-6.
Cechuje się o wiele korzystniejszym stosunkiem tych kwasów niż inne oleje.
Warto jednak wiedzieć, że istnieją różne typy kwasów tłuszczowych omega-3, które zawierają DHA i EPA, ale te najbardziej optymalne znaleźć można przede wszystkim w rybach.
Kwas alfa-linolenowy ALA
Jednak olej rydzowy jest również bogaty w cenny kwas alfa-linolenowy ALA. Kwas ten wykazuje ochronne działanie dla zachowania zdrowia serca oraz łagodzi powstające stany zapalne, a także poprawia centralne funkcje układu nerwowego.
Olej rydzowy a witaminy
Olej rydzowy jest bogaty w alfa i gamma tokoferol, a także dwie formy witaminy E. Związki te chronią go przed jełczeniem i utlenianiem. Dlatego też olej z lnianki można przechowywać nawet do 18 miesięcy.
To ogromna zaleta, gdyż np. olej lniany spożyć trzeba już w ciągu miesiąca. Ponadto antyoksydacyjne działanie witaminy E jest bardzo ważne z punktu widzenia zachowania urody i zdrowia.
Witamina E zapobiega działaniu wolnych rodników, co zapobiega chorobom serca, nowotworom czy zapaleniu stawów. Olej rydzowy zawiera również sporą ilość witaminy A i witamin z grupy B.
Witamina E związana jest też ze zwiększonym funkcjonowaniem układu odpornościowego. Zapobiega też i łagodzi choroby oczu, a także zmniejsza objawy miesiączkowe. Doskonale chroni także organizm przed wczesnymi oznakami starzenia m.in. zmarszczkami czy wiotczeniem skóry.
Olej z lnianki a właściwości pielęgnacyjne
Olej rydzowy sprawdza się dobrze jako produkt nawilżający. Jego struktura oraz łagodny zapach sprawiają, że doskonale nadaje się do masażu. Zawarta w nim witamina E i kwasy omega pomagają poprawić koloryt skóry oraz zapobiegają negatywnemu działaniu wolnych rodników.
Wpływa również na przyspieszenie procesu gojenia się ran, oparzeń czy owrzodzeń różnego rodzaju. Pomaga także zwalczać objawy atopowego zapalenia skóry i pojawiającego się trądziku.
Podgrzany olej z lnianki, wykorzystywany może być do masażu skóry głowy, co korzystnie wpływa na pielęgnacje i zapobieganie problemom natury dermatologicznej. Naturalnie nawilża skórę głowy i pozbywa nadmiaru łupieżu, a przy tym nadmiernemu łuszczeniu.
Stosować go można jako kosmetyk naturalny, który utrzymuje włosy w miękkości i delikatności.
Ekologiczny i naturalny olej
Obecnie uprawiany komercyjnie lnicznik siewny, niezmiennie pozostaje w swojej natywnej formie, bez żadnej ingerencji ze strony biotechnologii. W większości przypadków stosowany jest do produkcji biopaliw, paszy do zwierząt czy oleju spożywczego.
Niestety coraz częściej ze względu na interesy finansowe dochodzi do genetycznych modyfikacji, które mają na celu zwiększenie efektywności produkcji.
Dotyczy do także roślin oleistych takich jak soja, słonecznik czy rzepak. Przeprowadzono więc już pierwsze próby modyfikacji lnicznika i powstały nowe odmiany, które mają posiadać większą ilość kwasów tłuszczowych omega-3, takich jak posiadają oleje z ryb (DHA i EPA). Naturalna roślina zawiera bowiem tylko kwas omega-3 ALA.
Jak do tej pory głównym celem genetycznie modyfikowanej lnianki jest produkcja paszy dla ryb hodowlanych.
Ma to być alternatywa dla mączki i oleju rybnego stosowanych do karmienia. Mimo to podczas zakupu warto poszukiwać ekologicznego oleju lniankowego, tak aby mieć pewność, że jest on wolny od GMO, nawozów sztucznych czy pestycydów.
Zastosowanie oleju rydzowego w kuchni
Olej rydzowy ma barwę złocistą, złocistozieloną lub czerwonobrunatną. Wszystko zależy od tego czy do jego produkcji wykorzystano jarą czy ozimą odmianę lnianki.
Smak oleju rydzowego jest dość charakterystyczny – cebulowy lub delikatnie orzechowy z nutką goryczy. Niekiedy bywa też nieco korzenny.
W roku 2009 olej rydzowy został wpisany do unijnego rejestru Gwarantowanych Tradycyjnych Specjalności (GTS). Wyróżniony został też nagrodą Perła 2005 w konkursie Nasze Kulinarne Dziedzictwo – Smaki Regionów.
Dawniej z oleju rydzowego często przygotowywano maczankę do pieczywa. W tym celu siekano małą cebulkę, solono ją i czekano aż zmięknie. Później zalewało się ją połową szklanki oleju z lnianki i całość doprawiano pieprzem i papryką.
Dzisiaj olej rydzowy polecany jest przede wszystkim do sałatek i surówek wszelkiego rodzaju. Stanowi też smaczny do twarogów, makaronów i kasz. Najlepiej nieprzerwanie komponuje się jednak ze śledziami.
Nie wolno go smażyć, gdyż wysoka temperatura niszczy jego lecznicze właściwości. Olej rydzowy należy tylko i wyłącznie stosować na zimno. Poza tym trzeba go przechowywać w ciemnym i suchym miejscu, w temperaturze nie wyższej niż 20 stopni Celsjusza.
Mimo, że olej lniankowy zawiera sporą ilość kwasów tłuszczowych, które dość szybko się utleniają, to można przechowywać go nawet do 6 miesięcy (w szczelnie zamkniętym opakowaniu). To zasługa wysokiej zawartości antyoksydantów (witaminy E).
Przepis na śledź w oleju rydzowym
Składniki:
- 10 filetów śledziowych a’la Matjas,
- 2 duże cebule,
- ząbek czosnku,
- 2 cytryny,
- mały słoik gruboziarnistej musztardy francuskiej,
- pół szklanki oleju rydzowego,
- ziele angielskie,
- pieprz,
- liście laurowe
Przygotowanie: Opłukane dokładnie śledzie należy włożyć do słoika oraz zalać je zimną wodą i odstawić na około godzinę, aby straciły nieco swój słony smak (można to spróbować).
W międzyczasie trzeba rozgnieść w moździerzu łyżeczkę ziela angielskiego, łyżeczkę pieprzu gruboziarnistego, a także pokruszyć 3 listki laurowe i przygotowane przyprawy odpowiednio wymieszać.
Przed przygotowaniem śledzi należy również posiekać drobno cebulkę i rozgnieść czosnek.
Przygotowanie już śledzie trzeba jeszcze osuszyć ręcznikiem papierowym, a później nasmarować z jednej strony musztardą francuską i pokroić je na mniejsze kawałki.
Na dnie słoika trzeba ułożyć cebulkę, a następnie śledzie pokrojone w kawałki. Kolejny etap to skropienie ich sokiem z cytryny, posypanie cebulą oraz przyprawami i zalanie olejem.
Każda kolejna warstwa powinna prezentować się tak samo, aż do wypełnienia słoika. Na samej górze powinna znajdować się cebula.
Całość należy zalać olejem rydzowym. Śledzie są gotowe do spożycia po około 3 dniach trzymania w lodówce.
Mam nadzieję, że przekonałam Cię aby włączyć do codziennej diety olej rydzowy znany też jako olej z lnianki!
